ნუ ფიქრობ, მომენდე

ქართული პოლიტიკის რამდენიმე მნიშვნელოვანი ტენდენციისა და ცნების შესახებ

(გამოქვეყნდა გაზეთ "ბათუმელებში", 01/04/2009)

სამფეხა ცხენი და უფსკრულის სული

ქვემოთ სერიოზულ თემაზე მინდა ლაპარაკი, მაგრამ თავიდან ცოტა გავიღიმოთ:

მათხოვარი ფულს იპოვის და გახარებული ფიქრობს, მოდი, რამე ისეთს მოვიგონებ,რომ ფული სწრაფად გავამრავლო და მთელი სიცოცხლე უზრუნველყოფილი ვიყოო.ამ ფიქრებით იპოდრომს მიადგება, იქ კი დოღისთვის ემზადებიან. უყურებსმათხოვარი და ხედავს, ცხენებს შორის ერთი სამფეხა ცხენი გამორეულა. მაგრამძალიან უცნაური ისაა, რომ ერთი ფეხი კი არ აკლია, უბრალოდ _ სამი ფეხი აქვს:ერთი წინ, ერთი შუაში და ერთიც უკან. მათხოვარი გაშტერებული უყურებს ამ არსებას,უეცრად სამფეხა ცხენი მისკენ დაიძვრება და ადამიანის ენაზე მიმართავს: `ნუ ფიქრობ,მომენდე, დადე ჩემზე ფული და ერთბაშად გამდიდრდებიო~. მათხოვარიგაოგნებულია, თავი ზღაპარში ჰგონია. სამფეხა ცხენი იმდენად ფანტასტიკურიარსებაა, რომ ძნელია მისი არ ირწმუნო. ერთი სიტყვით, აღტკინებული გავარდება დამთელ ფულს სამფეხა ცხენზე დადებს.

დაიწყება რბოლა. პირველივე წამებზე სამფეხა ცხენი უკან ჩამორჩება, ის კი არა,ძლივს მიჩაქჩაქებს. მაგრამ მათხოვარი მშვიდადაა, დარწმუნებულია, რომ ეს უცნაურიარსება რაღაც სასწაულს მოახდენს. სხვა ცხენებმა უკვე რვა წრე დაარტყეს, მაგრამმათხოვარი მშვიდადაა, ნებაზე გადაწოლილი, სიგარეტს აბოლებს და ბედნიერებისწამს ელოდება. მეცხე წრეც უკანაა _ მათხოვარი მშვიდადაა. მეათეც მიილია დასამფეხა უკვე მიწაზე გდია, ისე რომ, ერთი წრეც არ გაუთავებია. და ამ დროსმათხოვარი მიხვდა, რომ ყველაფერი დამთავრდა, ოცნებები წყალში ჩაეყარა, რაცჰქონდა ისიც დაკარგდა და ისევ მათხოვრად გადაიქცა. შეძრწუნებული გადაიჭრებასარბენ ბილიკზე, მივარდება სამფეხა ცხენს და უშვერად აგინებს, თან მოსთქვამს, რასმერჩოდი, რატომ დამღუპეო. სამფეხა ცხენი ამ დროს დაბლა გდია და სულს ღაფავს.მათხოვარი აგინებს, არ ჩერდება. და უცებ სამფეხა ცხენი ოდნავ მოსულიერდება,წამოწევს თავს და საცოდავი სახით შეეხვეწება: ვერ შევძელი, რა ვქნაო.

ახლა მოგიყვებით იმავე ისტორიას, ოღონდ უფსკრულის სულის (სამფეხა ცხენისშინაგანი ბუნების) თვალით დანახულს:

კაცი მანქანით უფსკრულში გადავარდება, თავად როგორღაც გადმოხტება და ცალიხელით ფესვს დაეკიდება. ქვემოთ უფსკრულია. უფსკრულის სული მასთანმიფრინდება და ეუბნება: „ნუ ფიქრობ, მომენდე, ხელი უშვი მაგ ფესვს და აქედანამოგიყვანო. კაცი მიენდობა, ფესვს ხელს შეუშვებს, ჩავარდება და ჩაიჩეხებაუფსკრულში. უფსკრულის სული დანაღვლიანებული იქვე ჩამოჯდება დასასოწარკვეთილი ჩაილაპარაკებს: რა ვქნა, არც გამომდის და ვერც ვეშვები ამსაქმესო.

ნაძვნარის დევი - ძველი ტოტემი

დაახლოებით ასეა ჩვენი საქმეც. "ნუ ფიქრობ, მომენდე" ჩვენი დროის ლოზუნგადიქცა. ეს ჩვენი დროის გმირების ლოზუნგია. და რა ქნას ხალხმა, რომელსაც სწრაფადგამდიდრება უნდა? განა არ ჯობია, არ იფიქრო და მიენდო, ვიდრე იფიქრო დაიშრომო? ჯერ სამფეხა ცხენს იპოვი და აღფრთოვანებული მას მიენდობი, მერე სადმეუფსკრულის სული გადაგეყრება, თუ ბედმა გაგიღიმა, შეიძლება ნაძვნარის დევმაცშემოგთავაზოს სამსახური. ჩვენც დავდივართ ასე, ქილა ერბოს ძიებაში, რომ მერემისი ბედიც ცაში ყურებასა და სტვენას შევწიროთ.

დღეს ყველა შეთანხმდა, რომ სააკაშვილი უნდა წავიდეს. ქართული დიალექტიკა ამასშემდეგნაირად განმარტავს: თუ სააკაშვილი არ ვარგა, ე.ი. ვარგა ის, ვინც მასუპირისპირდება. ხომ შეიძლება, რომ მასთან დაპირისპირებულ ადამიანებში ვიღაცასევე არ ვარგოდეს? მაგრამ ქართულ დიალექტიკას ასეთი "უმნიშვნელო დეტალები"უკვე აღარ აინტერესებს. მთავარია, რომ გაცხადდა ერთი ჭეშმარიტება _ "სააკაშვილიუნდა წავიდეს". რა მოსატანია აქ ისეთი კითხვები, როგორიცაა: "რა იქნება ხვალ?" "ვინ მოვა ხვალ?" "რისი იმედი აქვთ არარეიტინგულ პოლიტიკოსებს, რომლებიცმილიონებს ხარჯავენ?" "რა გზით აპირებენ ისინი ხელისუფლებაში მოსვლას?" "რატომ არ სვამს ამ კითხვებს დანარჩენი ოპოზიცია?" "რატომ არ სვამენ ამ კითხვებსსაზოგადოების წარმომადგენლები და ექსპერტები?" უკვე მერამდენედ, გაჩნდა ახალიტაბუ. მისი სახელია 9 აპრილი. ამჯერადაც, ტაბუს ეჭვქვეშ დაყენება უმოკლესი გზაამიშას აგენტობამდე. ნაძვნარის დევი კლდეზე ზის, გასხეპილი ნაძვით ძაფს ართავს დათავისთან გვიხმობს.

ქართული პოლიტ-სიუჟეტისა და ჟანრის პოეტიკა

ქართული პოლიტ-სიუჟეტის სტრუქტურა გენიალურად მარტივია: ჩიტს მოაქვს ამბავი;ამ ამბით აღძრული ქართველი პოლიტ-გმირი, სამფეხა ცხენი, იწყებს მოქმედებას;თავგადასავლების შემდეგ გმირი მარცხდება; გმირი ბოდიშს იხდის. მინდა მკითხველსგავანდო, რომ მსოფლიო მითოლოგიებში საქმე ცოტა სხვაგვარადაა. იქთავგადასავლების შემდეგ გმირი იმარჯვებს და ზეცად მაღლდება. ამიტომ, აქაცყველაფერში ჩვენი გამორჩეულობა ჩანს.

არ ვიცი, ღირს თუ არა დღევანდელი ხელისუფლების შესახებ ცალკე ლაპარაკი,რადგან ისინიც ისევე ზედმიწევნით ექვემდებარებიან ქართული პოლიტ-სიუჟეტისპოეტიკას, როგორც მათი ღირსეული კოლეგები ოპოზიციიდან. პოლიტიკოსთა ერთიჯგუფი, რომელიც სამფეხა ცხენებისა და უფსკრულის სულების მაგიერ საკუთარირაციოს ძალას ენდობა, ალყაშია მოქცეული და მათი ხმა საერთო ჭიხვინში იკარგება.ნაძვნარის დევი კი კლდეზე ზის, გასხეპილი ნაძვით ძაფს ართავს და ქირქილითთავისკენ გვიხმობს.

ქართული პოლიტ-ჟანრი მეფისა და გამღივარის (მასხარის) სიუჟეტებითაცხასიათდება. მეფე და მასხარა ძმები არიან. დროებით მასხარა მეფედ იქცევა, მასყველა შეჰხარის, მის ბილწსიტყვაობას ტაშს უკრავს, იცინის მის უკბილო ოხუნჯობებზე,აღაფრთოვანებს მისი სიმახინჯე და სიამოვნებს მისი აყროლებული სუნი. მსოფლიომითოლოგიებში მასხარა კვდება და მეფის სიცოცხლეს უდებს სათავეს. ქართულრეალობაში კი საქმე სხვაგვარადაა _ ბოდიშებისა და გაწბილებული იმედების გარეშეფონს ვერც აქ გავდივართ.

ჩიტის მოტანილი ამბები

1989 წელს ჩიტმა ხუთი ამბავი მოიტანა: პირველი, რომ საბჭოთა კავშირი ჩვენიმტერია; მეორე _ რომ პატიაშვილი რქებიანი სატანაა, რომელსაც თითოეული რქასამოცდაშვიდი სანტიმეტრის სიგრძისა აქვს და რქის ძირებში სატანური რიცხვიოქროს ასოებით აწერია; მესამე _ რომ კომუნისტებთან ბრძოლის ბედი 9 აპრილისლოკალური პროტესტით უნდა გადაწყვეტილიყო, მეოთხე _ რომ თუ კომუნისტებიწავიდოდნენ, მერე ყველაფერი კარგად იქნებოდა, და მეხუთე _ რომ მოვლენებზეპასუხისმგებელი იყო ხალხი.

1992 წელს ჩიტმა მოიტანა ხუთი ახალი ამბავი: პირველი _ რომ ამერიკა და რუსეთიჩვენი მტრები არიან; მეორე _ რომ გამსახურდია რქებიანი სატანაა, რომელსაცთითოეული რქა სამოცდაშვიდი სანტიმეტრის სიგრძისა აქვს და რქის ძირებშისატანური რიცხვი ოქროს ასოებით აწერია; მესამე _ რომ გამსახურდიასთან ბრძოლამხოლოდ იარაღით შეიძლებოდა, მეოთხე _ რომ გამსახურდია თუ წავიდოდა, მერეყველაფერი კარგად იქნებოდა, და ბოლო, მეხუთე _ რომ მოვლენებზეპასუხისმგებელი იყო ხალხი.

2003 წელს ჩიტმა მოიტანა კიდევ ხუთი ახალი ამბავი: პირველი _ რომ რუსეთი ჩვენიმტერია, მეორე _ რომ შევარდნაძე რქებიანი სატანაა, რომელსაც თითოეული რქასამოცდაშვიდი სანტიმეტრის სიგრძისა აქვს და რქის ძირებში სატანური რიცხვიოქროს ასოებით აწერია; მესამე _ რომ შევარდნაძესთან ბრძოლა ვარდებიანიგადატრიალებით შეიძლებოდა, მეოთხე _ რომ შევარდნაძე თუ წავიდოდა, მერეყველაფერი კარგად იქნებოდა; და მეხუთე _ რომ მოვლენებზე პასუხისმგებელი იყოხალხი.

დღეს ქართულ პოლიტიკაში ფრინველთა ახალი პარტიაა, ახალი ხუთი ამბით: ერთიისაა, რომ ამერიკა ჩვენი მტერია; მეორე ისაა, რომ მიშა რქებიანი სატანაა, რომელსაცთითოეული რქა სამოცდაშვიდი სანტიმეტრის სიგრძისა აქვს და რქის ძირებშისატანური რიცხვი ოქროს ასოებით აწერია; მესამე ისაა, რომ მიშასთან ბრძოლამხოლოდ 9 აპრილის ლოკალური პროტესტით შეიძლება; მეოთხე ისაა, რომ მიშა თუწავა, ყველაფერი კარგად იქნება; და მეხუთე კი ისაა, რომ მოვლენებზეპასუხისმგებლობა ხალხმა უნდა აიღოს.

სამფეხა ცხენის ახალი სათავგადასავლო მზადება

მათხოვარს ბოდიში რომ მოუხადა და ცოტა სული მოითქვა, სამფეხა ცხენმა საკუთარშინაგან ბუნებასთან, უფსკრულის სულთან, დაპირისპირება გადაწყვიტა. მას ამჯერადხუთი ახალი გმირობა აქვს ჩასადენი: უნდა თავი დაიხსნას ამერიკისგან და მერენეიტრალიტეტი გამოაცხადოს; უნდა გააგდოს მიშა, ანუ საკუთარი შინაგანი ბუნება, ანუუფსკრულის სული; მიშა უნდა გააგდოს 9 აპრილს; ხალხი უნდა დაარწმუნოს, რომმიშას მერე ყველაფერი "მაგრა" იქნება და, რადგან მაინც სამფეხა ცხენია დაბოლომდე არ ენდობიან, ხალხს უთხრას, რომ ამ ყველაფერს ხალხი თავად აკეთებს.

და რას იზამს ხალხი, რომელსაც სწრაფად გამდიდრება უნდა? მერამდენედერწმუნება უფსკრულის სულს? ან აქვს კი ხალხს სხვა არჩევანი სამფეხა ცხენებისწინამძღოლობის გარდა? არის სადმე ნამდვილი დემიურგოსი თუ კარიკატურულიპოლიტიკოსების ამარა ვართ დარჩენილები? და ბოლოს: როგორ ამოვიცნოთდემიურგი?

დემიურგი

დემიურგი ბერძნულად ხალხისთვის მოქმედს ნიშნავს. იგივე ფუძე აქვს სიტყვას"ენერგია", რაც იმას ნიშნავს, რომ ბერძნულში "ენერგია" რაიმე აბსტრაქტულ ძალას კიარ ნიშნავს, არამედ – ქმნადობისაკენ მიმართულ ძალას. მოგვიანებით,ნეოპლატონურ ტრადიციაში, დემიურგს ღვთაებრივ გონს უწოდებდნენ. ზედმეტწიაღსვლებს თავი რომ ავარიდოთ, მარტივად ვთქვათ _ დემიურგი საქმით იცნობა,გონიერი საქმით. დემიურგს ხალხისთვის სიკეთე მოაქვს, მას ცეცხლი მოაქვს ციდან,ადამიანებს ცხოვრებას უადვილებს, განვითარების პირობებს ქმნის, გზას უჩვენებს,გზაზე მიუძღვება, სათავეს უდებს კულტურას. დემიურგი საიდუმლოს გამომცნობელია,ცოდნის მატარებელია, შორსმჭვრეტელი და ხალხისათვის თავდადებული გმირია,რომელიც საკუთარი განლევის ფასად ბადებს სიცოცხლეს. დემიურგი არ არისქარიზმატული ლიდერი, ის ხალხის გონიერი მსახურია. მას თავიდანვე ენდობიან,რადგან ის საქმით იცნობა.

თვალებდაჭყეტილი სამფეხა ცხენი დემიურგის ანტიპოდია. ის ცრუ იმედებს ბადებს,მცდარ გზებზე დაგვატარებს, მოგვიწოდებს, ბოლოს კი ბოდიშს იხდის და პატიებასითხოვს. სამფეხა ცხენის მოწოდება ალალბედზე ნასროლი ანკესია, ის მხოლოდმაშინ ცოცხლობს, თუ ანკესი რამეს გამოსდო. სხვა შემთხვევაში მას ფუნქცია არა აქვსდა კვდება. მისი სიცოცხლის ნიადაგი წინ გადაგდებული სიტყვაა, დემიურგი კი ნიადაგსნაკვალევით ქმნის. ამიტომ, დემიურგი საქმით იცნობა, სამფეხა ცხენები კი _ მათისიტყვებით.

შაითან

დღეს ნახევარი საქართველო გაიძახის, რომ "მიშა სატანაა". მოქილიკეები ამაზეიცინიან და ხალხის "მითოლოგიურ აზროვნებაზე"  ლაპარაკობენ. მაგრამ ეს არნიშნავს, რომ მის უკან არაფერი იგულისხმება.

სატანა ანუ შაითანი სემიტური წარმოშობის სიტყვაა. გარდა პირდაპირიმნიშვნელობისა, რაც "ეშმაკს" ნიშნავს, "შაითანის" ეტიმოლოგიაში კიდევ ორი ცნებაიკითხება: "მოხეტიალე" და "ბრალმდებელი". ეს ორი ცნება ერთმანეთს ერწყმის"შაითანის", როგორც "თავისუფალი ნების მატარებლის" ისლამურ გაგებაში, სადაც ესსიტყვა ზედსართავ სახელად გამოიყენება და შეიძლება მიემართებოდეს როგორცადამიანებს, ასევე _ ჯინებს. ისლამში სწორედ ამ "თავისუფალი ნებით" იხსნებაღმერთის წინააღმდეგ შაითან-ჯინის ამხედრების მიზეზი. ერთი სიტყვით, როგორც"მოხეტიალე", შაითანი გზასაცდენილს ნიშნავს: სულს, რომელიც ეჭვებითშეპყრობილა და გზას ვერ ხედავს, უგზო-უკვლოდ დაეხეტება და მის მიმდევრებსაცუფსკრულისაკენ მიაქანებს. საინტერესოა, რომ "შაითანი" უცხოსაც ნიშნავს, რაც იმაზემიუთითებს, რომ უცხო გზაზე მავალიც შაითანია.

როდესაც არსებობს გზასაცდენილი, არსებობს გზაც. და როდესაც არსებობს უცხო გზა,არსებობს საკუთარიც. როდესაც ქართველი ამბობს "სატანა", გულისხმობს, რომვიღაცა ჩვენს სავალს ასცდა, უცხოა. ამიტომ, მნიშვნელოვანია იმის მოხაზვა, თუ რაარ არის უცხო ქართველებისთვის, როგორია ქართველთა გზა?

ტრადიციულად, ამ კითხვაზე პასუხის გასაცემად ისტორიას მიმართავენ ხოლმე, რაცმთლად სწორი მეთოდი არ არის თუნდაც იმიტომ, რომ ისტორიის წაკითხვა მრავალიინტერპრეტაციით შეიძლება. ამიტომ, სჯობს აქაც სწორი მეთოდოლოგიითვისარგებლოთ და მსჯელობა ზოგად კატეგორიებს დავუქვემდებაროთ.

იერიქონი

დაახლოებით 120 საუკუნის წინათ, მდინარე იორდანეს ნაპირზე აშენდა მსოფლიოშიპირველი გალავნიანი ქალაქი, იერიქონი. ეს არის პირველი ადგილი, სადაცადამიანმა მომთაბარეობა მუდმივ საცხოვრისზე გაცვალა. ამ ქალაქის პირველ ფენაშიარქეოლოგები დღეს გალავნის, შიდაკიბიანი კოშკისა და სამსხვერპლო ტაძრისნაშთებს პოულობენ. როგორც პირველი გალავნიანი სამოსახლო, იერიქონიანთროპოლოგების ყურადღების ცენტრში მოხვდა. ამიტომ დადგენილია, რომ აქხალხის ერთ ადგილზე დამაგრების მიზეზი ნაყოფიერი მიწები გახდა. იერიქონისპირველი მოსახლეები იმდენ მოსავალს მოიწევდნენ, რომ მთელი წელი საკვებისაზრუნავი აღარ ჰქონდათ. ეს გარემოება არ გამოპარვიათ გარშემო მოხეტიალეტომებს, რომლებიც შიმშილობის პერიოდში თავს ესხმოდნენ და ძარცვავდნენიერიქონის მოსახლეობას. ამის შედეგი იყო პირველი თავდაცვითი ნაგებობა,იერიქონის გალავანი, რამაც მსოფლიოში პირველ პოლისს დაუდო სათავე.

საკვები, რომლის დასაცავადაც აიგო გალავანი, უკვდავების წამლის მსგავსი იყო.გალავანი უკვდავებისათვის აიგო. მასვე აუგეს ტაძარი და სწირავდნენ მსხვერპლს.პრინციპში, იერიქონი მხოლოდ პირველი გალავნიანი სამოსახლო კი არ არის,არამედ _ ასევე პირველი დამაგრებული სოციუმის, სახელმწიფოს სიმბოლოა.იერიქონის მაგალითი საუცხოო ილუსტრაციაა იმისა, რომ სახელმწიფოსაზოგადოების უკვდავების უზრუნველსაყოფად იქმნება. ამიტომ, როგორიც უნდა იყოსქართველთა გზა, მისი ბოლო ქართველთა უკვდავება იქნება, ამ გზას აცდენილი კიყველა სატანად მოინათლება. ეს არის ის პირველი, რაც ქართველთა გზასთანდაკავშირებით უნდა გაგვერკვია.

ქართველთა გზა

რაში მდგომარეობს ქართველთა უკვდავება, რას ვიცავთ და რას უნდა ვიცავდეთ?მარტივი პასუხია _ "ქართველთა იდენტობას". მაგრამ, რა არის იდენტობა?გავრცელებული წარმოდგენის საპირისპიროდ, იდენტობა არ უკავშირდება ვიწროდგაგებულ კულტურას. უპირველეს ყოვლისა, ესაა უსაფრთხოების კოლექტიური გაგება,უსაფრთხოებაში კი იგულისხმება ფიზიკური, სოციალური და ღირებულებათა სისტემისუსაფრთხოების უზრუნველყოფა. ამიტომ, ქართველთა გზაც სწორედ ესაა _ სისტემა,რომლითაც დავიცავთ ჩვენს ფიზიკურ უსაფრთხოებას, დავიცავთ ადრე მოპოვებულს,დავიცავთ სამკვიდროს, უზრუნველყოფთ სოციალურ კეთილდღეობას დაგანვავითარებთ კულტურას. სისტემა მნიშვნელოვანი ცნებაა. ის გულისხმობსსაზოგადოების იმგვარ სტრუქტურირებას, სადაც საზოგადოების ყველა ფენას, მისთითოეულ ნაწილს თავისი ფუნქცია აქვს, ეს ფუნქციები კი მიმართულია ჩვენიფიზიკური უსაფრთხოების, სოციალური კეთილდღეობისა და კულტურისგანვითარებისათვის.

გზაზე მთავარი გზის ბოლო არაა. მნიშვნელოვანი თავად გზაა. ერთი ბერძენი პოეტიითაკაში გამგზავრებულ მგზავრს ურჩევს, ნუ აჩქარდები, `ინატრე, იყოს უსასრულოსავალი შორიო". ოღონდ, ითაკას ნუ დაივიწყებ და გზას ნუ გადაუხვევ, და როდესაცუკვე მოხუცებული მიადგები ითაკას, სიმდიდრე გზაში უნდა გქონდეს მოხვეჭილი,თავად თაკასაგან კი წყალობას ნუ ელიო. ეს სიტყვები იმას ნიშნავს, რომ შედეგიმიუღწეველია გზის გარეშე, რადგან გზის გარეშე მიღწეული მიზანი სხვა გზითმიღებული ჯილდოა, ასეთი ჯილდო კი შაითანისაა.

ამ გზაზე დემიურგოსი უნდა წაგვიძღვეს, დემიურგოსი კი ისაა, ვინც ქაოსში გზასგამოარჩევს და მას დაადგება, ვინც შაითანის არამ ჯილდოზე უარს იტყვის და შრომასმიეძალება, და ამას ხალხისთვის გააკეთებს. დემიურგოსის გზა გონების თვალითიხილება, მას ბრმები ვერ გაყვებიან. ამიტომ, ქართველთა გზაზე დადგომისთვისგონების თვალი უნდა ავახილოთ და სპილენძი ოქროსაგან გამოვარჩიოთ, ცხელისიტყვების ნაცვლად ცივ გონებას მივედნოთ, მოწოდებების ნაცვლად _ გასაგებარგუმენტებს. ეს არის ხალხის პასუხისმგებლობა. ხალხი კლავს დემიურგებს და ხალხიბადებს, ხალხი კლავს თვალებდაჭყეტილ სამფეხა ცხენებს და ხალხივე ბადებს. იქნებ,ამჯერად დემიურგი დავბადოთ.